قنات‌های ایران جهانی شدند | ثبت در میراث جهانی یونسکو

به گزارش روز جمعه ایرنا از سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، در اجلاس  جمعه میراث جهانی یونسکو در استانبول ترکیه که چهلمین اجلاس از تاریخ تشکیل آن به شمار می رود، احمد جلالی به عنوان نماینده ایران حضور داشت.

با موفقیت ثبت 11 قنات ایرانی در میراث تاریخی - فرهنگی یونسکو، در مجموع 20 اثر ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفته اند.

اسامی قنات های ثبت شده شامل «قصبه گناباد، بلده فردوس، زارچ حسن آباد، آسیاب آبی میرزانصرالله مهریز، جوپار کرمان، اکبرآباد و قاسم آباد بروات بم، مون در اردستان، وزوان و مزدآباد اصفهان و ابراهیم آباد اراک» در 6 استان خراسان رضوی، خراسان جنوبی، یزد، کرمان، مرکزی و اصفهان هستند.

تاکنون با تلاش فراوانی که انجام شده است از بین میراث فرهنگی ایران، چغازنبیل به عنوان نخستین اثر ثبت شده کشوردر سال 1358، میدان امام اصفهان، تخت جمشید، تخت سلیمان، ارگ بم، پاسارگاد، سلطانیه، بیستون، مجموعه قره کلیسای آذربایجان، سازه های تاریخی - آبی شوشتر، بازار تبریز، بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی، 9 باغ ایرانی شامل «اکبریه بیرجند، فین کاشان، شاهزاده ماهان، ارم شیراز، عباس آباد بهشهر، چهلستون اصفهان، دولت آباد یزد، پاسارگاد شیراز، پهلوان پور یزد» (در مجموع به عنوان یک اثر)، گنبد قابوس، مسجد جامع اصفهان، کاخ گلستان، شهر سوخته، محوطه باستانی شوش و چشم انداز فرهنگی میمند، در سال 1394 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده اند.

میراث جهانی یونسکو، نام عهدنامه ای بین المللی است که شانزدهم نوامبر ۱۹۷۲ میلادی به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید. موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارند و متعلق به همه انسان های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص هستند.

برپایه این کنوانسیون، کشورهای عضو یونسکو می توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به عنوان میراث جهانی کنند. حفاظت از این آثار پس از ثبت در عین باقی ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوطه، برعهده همه کشورهای عضو خواهد بود.

• ویژگی و پیشینه قنات

کاریز یا قنات یا کهریز به مجرای تونلی شکلی که در زیر زمین کنده شده تا آب در آن جریان یابد می گویند. این مجرا که در عمق زمین برای ارتباط دادن رشته چاه هایی که از «مادر چاه» سرچشمه می گیرد باهدف هدایت آب و مدیریت آب برای کشاورزی و سایر مصارف به کار گرفته می شود.

فناوری ساخت قنات در اوایل هزاره اول پیش از میلاد در مناطق خشک کوهستانی ایران گسترش یافت و به کشاورزان این مناطق اجازه داد تا بتوانند در دوره های طولانی خشکی که آب سطحی پیدا نمی شود به کشت و زرع بپردازند. این قنات ها به تدریج در مناطق دیگر دنیا رایج شدند و اکنون قنات های زیادی از چین تا مراکش و حتی در قاره آمریکا وجود دارند.

طبق آمار ارائه شده در کارگاه مهندسی قنات برگزار شده در تهران، در سال 1389 تعداد قنات های فعال 36 هزار و 300 رشته بوده و مجموع طول کوره های قنات 21 هزار و 7800 کیلومتر و مجموع طول میله های قنات 158 هزار و 268 کیلومتر تخمین زده شده است.

قنات زارچ با قدمت بین 2000 تا 3000 سال و با 71 کیلومتر طول به عنوان یکی از بلندترین قنات های ایران شناخته می شود. عمیق ترین مادر چاه نیز در شهرستان گناباد با نام قنات قصبه قرار دارد که تاریخ حفر آن به دورهٔ هخامنشی می رسد.

• توضيحات سرپرست پایگاه قنات قصبه گناباد

سرپرست پایگاه قنات قصبه گناباد گفت: بعد از پیگیری های مستمر این قنات به عنوان نخستین اثر در استان خراسان رضوی روز جمعه از سوی سازمان یونسکو در فهرست آثار جهانی به ثبت رسید.

نگار سرتیپ زاده روز جمعه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: در چهلمین کمیته میراث جهانی سازمان یونسکو در شهر استانبول ترکیه، قنات قصبه گناباد از خراسان رضوی به همراه قنات های بلده خراسان جنوبی، زارچ و حسن آباد مشیر مهریز در یزد، جوپار کرمان، اکبرآباد و قاسم آباد بروات و ابراهیم آباد در استان مرکزی به ثبت جهانی رسید.

وی اضافه کرد: ارسال پرونده قنات قصبه گناباد برای ثبت در فهرست آثار جهانی یونسکو از سالهای گذشته مطرح بوده و در یک سال اخیر با قوت هرچه بیشتر مورد توجه قرار گرفت.

سرتیپ زاده ادامه داد: گروه ارزیاب سازمان یونسکو شهریور پارسال برای بررسی این موضوع از قنات قصبه گناباد بازدید کرد و مراحل نهایی ثبت دائمی و جهانی این اثر انجام شد.

وی اظهار داشت: ثبت قنات قصبه در فهرست آثار جهانی، نقش بسیار مهمی در توسعه گردشگری پایدار در این منطقه دارد.

وی تصریح کرد: قنات قصبه گناباد از جنبه های گوناگون به خصوص فناوری، مدیریتی، فرهنگ عامه و مناظر طبیعی می تواند به عنوان مهمترین جاذبه گردشگری گناباد و حتی خراسان رضوی یا کشور مطرح باشد و ثبت آن در یونسکو روند این مهم را تسهیل می کند.

وی برقراری تعامل و تعادل نظام مند میان ظرفیتهای محلی و انتقال و ارتقای اقتصادی در جهت تامین آینده ای مطمئن و سودمند برای محیط زیست و توسعه کمی و کیفی فرهنگی منطقه را از دیگر مزیتهای ثبت قنات قصبه گناباد در فهرست آثار جهانی برشمرد.

سرتیپ زاده گفت: ثبت جهانی این قنات به عنوان یک عامل مهم تامین آب منطقه از 2500 سال پیش تاکنون با وجود تداوم پدیده خشکسالی طی سالهای اخیر، کاهش رطوبت، بارندگی و منابع آب سطحی از اهمیت زیادی برخوردار است.

قنات قصبه از 2500 سال قبل و در زمان هخامنشیان برای تامین آب شرب در منطقه گناباد ایجاد شده و همچنان در تامین آب این منطقه نقش آفرین است.

قطعه سفالهای پراکنده در اطراف دهانه چاههای این قنات حاکی از این است که رشته قصبه واقع در کانال اولیه اصلی قنات بوده که در زمان هخامنشیان حفر شده و به دنبال آن رشته های دیگر قنات در مواقع خشکسالی حفر شده اند.

ریزش پی در پی قنات پیشینیان را به یافتن راه چاره ای ترغیب کرد که طی آن در فاصله 683 متری، قنات را به دو شاخه تقسیم کنند تا در صورت ریزش و بسته شدن یکی از کانالها آب از دیگری خارج شده و در داخل انباشته نشود.

قنات قصبه گناباد به لحاظ موقعیت و قدمت آن یکی از بهترین مکانهای گردشگری این شهر محسوب می شود و هر ساله گردشگران بسیاری را به خود جذب می کند.

این قنات یکی از پدیده های حیرت انگیز ساخته دست بشر و نمادی از سازگاری انسان با طبیعت است که از کوی شرقی گناباد، محلی مشهور به برج علی ضامن در داخل رسوبهای ریزدانه آغاز شده و طول آن به بیش از 33 کیلومتر می رسد.

این قنات از یک رشته اصلی و 6 رشته فرعی تشکیل شده که در مجموع 427 میله چاه دارد و عمیق ترین آنها به حدود 300 متر می رسد.

معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز گفت: عمق قنات قصبه گناباد 300 متر، به عنوان بزرگترین و قدیم ترین قنات جهان منحصر به فرد است که هم اکنون برای معرفی هرچه بهتر قنات درصدد مرمت قسمتی از آن هستیم که قابلیت حضور گردشگران را دارد.

محمد رکنی به خبرنگار ایرنا گفت: مادرچاه این قنات در دامنه شمالی سیاهکوه و مظهر کنونی آن در جنوب محله معروف به قصبه شهر گناباد قرار دارد و عمق مادرچاه اصلی آن در انتهای رشته دولاب نو حدود 300 متر و میزان آبدهی آن 130 لیتر در ثانیه است.

قنات قصبه گناباد سال 1379 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 2963 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

مرکز شهرستان 81 هزار نفری گناباد در فاصله 278 کیلومتری جنوب مشهد واقع است.

استان خراسان رضوی هم اکنون دارای 1500 اثر تاریخی و فرهنگی ثبت شده در فهرست آثار ملی است.

شهرستان 85 هزار نفری گناباد در فاصله 287 کیلومتری مشهد و جنوب استان خراسان رضوی قرار دارد.